Γιώργος Στουρνάρας: «Η κατάσταση στις Κυκλάδες θα γίνει χειρότερη με την εγκατάσταση ανεμογεννητριών»

Συνέντευξη με τον ομότιμο καθηγητή Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργο Κ. Στουρνάρα στην Εποχή της Κυριακής της 7ης Ιουνίου 

Τον τελευταίο καιρό, οι Κυκλάδες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του αγώνα εναντίον των ανεμογεννητριών και των αιολικών πάρκων. Η «Εποχή» κάλυψε τα γεγονότα της Τήνου, όταν τα ΜΑΤ εξαπέλυσαν πρωτοφανή βία απέναντι στους κατοίκους του νησιού, οι οποίοι αντέδρασαν δυναμικά στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών στην περιοχή Πράσσα. Η Άνδρος έχει μπει δυναμικά στη μάχη, αποτρέποντας, δυο φορές, την αποβίβαση στο λιμάνι του Γαυρίου φορτηγών οχημάτων, τα οποία μετέφεραν υλικά για αιολικό πάρκο στο νησί. Την περασμένη Κυριακή πραγματοποιήθηκε, με μεγάλη επιτυχία, συντονισμένη Κυκλαδική κινητοποίηση με το αίτημα «Ελεύθερα βουνά, χωρίς Αιολικά». Στις 3 Ιουνίου αναμενόταν η απόφαση του ΣτΕ, τελικά όμως η συνεδρίαση αναβλήθηκε. Ωστόσο, το σύνολο των πολιτών και των φορέων στις Κυκλάδες, συνεχίζουν τον αγώνα και δηλώνουν αποφασισμένοι να αποτρέψουν την εγκατάσταση αιολικών πάρκων σε Τήνο, Άνδρο, Νάξο, Πάρο.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιος Στουρνάρας, εξηγεί γιατί τα αιολικά πάρκα στις Κυκλάδες συνιστούν περιβαλλοντικό κίνδυνο, αποδομεί τις ΜΠΕ και αποκαλύπτει τα χοντρά ψέματα του υπουργού Ενέργειας.

Τη συνέντευξη πήρε ο Μαρίνος Μουζακίτης

Έχετε επιχειρηματολογήσει κατά των αιολικών πάρκων στις Κυκλάδες. Ποιο είναι το βασικό σας επιχείρημα;
Κοιτάξτε, η εγκατάσταση και λειτουργία αιολικών πάρκων (Α/Π), αυτή καθ’ εαυτή, αποτελεί προσβολή κάθε τοπίου, συγκεκριμένα του κυκλαδικού τοπίου και ιδιαιτέρως του Τηνιακού. Το συγκεκριμένο τοπίο, πέραν της αισθητικής του και του αποτελέσματος της φυσικής εξελίξεώς του, εκφράζει ένα σημαντικό ανθρώπινο πολιτισμό και μια ιστορία αιώνων. Μέσα στο πνεύμα αυτό, τα νησιά των Κυκλάδων, ως προς την ιδιαιτερότητά τους και την κλίμακά τους, δεν μπορούν να φιλοξενήσουν εγκαταστάσεις, όπως τα προβλεπόμενα αιολικά πάρκα. Άλλωστε, ανατρέχοντας σε πρόσφατο, ανάλογο, παράδειγμα, είναι γνωστό ότι νομολογία του Ε’ Τμήματος του ΣτΕ το 1997, είχε απαγορεύσει την εγκατάσταση χαλύβδινων πυλώνων μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος υπερηψηλής τάσης στην Τήνο, με κατάληξη την Μύκονο, διότι συνιστούν βάναυση προσβολή του κυκλαδικού τοπίου.
Αλλά, πέραν της ιστορίας και της αισθητικής, αν δει κανείς το θέμα και από πλευράς οικονομίας και τουρισμού, τότε είναι καθαρό ότι πάμε να καταστρέψουμε αυτό που πουλάμε, αυτό που διαφημίζουμε, αυτό που μας τρέφει. Στο σημείο αυτό -και για όσους υποστηρίζουν ότι οι ανεμογεννήτριες δεν προσβάλλουν την αισθητική του τοπίου ή ότι είναι η εξέλιξη των ανεμόμυλων (!)- θέτω το ερώτημα: γιατί δεν μπορεί να γίνει εγκατάσταση Α/Π στο λόφο του Λυκαβηττού, στα Τουρκοβούνια, στην κορυφογραμμή της Γλυφάδας ή σε οποιοδήποτε άλλο σημείο, της Μυκόνου ή της Σαντορίνης περιλαμβανομένης; Ωστόσο, επειδή τα αυτονόητα πολλές φορές δεν επαρκούν, το επόμενο βήμα είναι η επισήμανση συγκεκριμένων τεχνοκρατικών επιπτώσεων των Α/Π στο περιβάλλον και στους φυσικούς πόρους.

Ποιες είναι, λοιπόν, αυτές οι επιπτώσεις;
Συνοπτικώς, από τα Α/Π προκύπτουν: μείωση των τοπικών βροχοπτώσεων, μείωση της εδαφικής υγρασίας εξαιτίας της μείωσης των δρόσου, πάχνης και χαμηλής νέφωσης. Για να εμφανιστούν τα φαινόμενα της δρόσου, πάχνης και ομίχλης (χαμηλής νεφώσεως) πρέπει ο αέρας κοντά στο έδαφος να είναι κορεσμένος σε υδρατμούς, κάτι που δεν επιτρέπει η λειτουργία των ανεμογεννητριών. Οι μορφές αυτές των αερίων υδρατμών έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Τήνο, καθώς αντικαθιστούν, σε μεγάλο βαθμό και στο πλαίσιο των φυσιογραφικών χαρακτήρων του νησιού, τις βροχοπτώσεις. Δεν καλύπτουν την έλλειψη κατεισδύσεως του νερού προς τον υδροφόρο ορίζοντα, αλλά καλύπτουν το έλλειμμα της εδαφικής υγρασίας και εμποδίζουν ή περιορίζουν την τριχοειδή ανύψωση και υδατική απώλεια, καλύπτοντας τις ανάγκες της εδαφικής ζώνης και της, με τη ζώνη αυτή συνδεόμενων, πανίδας και χλωρίδας. Ειδικά για τις Κυκλάδες, με τα μεταμορφωμένα πετρώματα που επιτρέπουν την είσοδο και κυκλοφορία του νερού μέσα τους από τις ρωγμές και διαρρήξεις, προκύπτει, επίσης, μείωση της πρωτογενούς και δευτερογενούς κατείσδυσης (το ποσοστό των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων –δηλαδή βροχή, χιόνι, χαλάζι- που διαπερνά την επιφάνεια του εδάφους φτάνοντας στα υπόγεια υδροφόρα στρώματα), εξαιτίας της μερικής στεγανοποίησης της λεκάνης απορροής και περιορισμού του υδρογραφικού δικτύου.

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι η λειτουργία των ανεμογεννητριών (Α/Γ) επηρεάζει αρνητικά τους υδατικούς πόρους;
Ακριβώς. Διότι οι ανεμογεννήτριες μεταβάλλουν τα μετεωρολογικά δεδομένα, εμποδίζοντας τη δημιουργία τοπικής βροχής, την ανάπτυξη της υγρασίας στο έδαφος και τη συσσώρευση των αναγκαίων ποσοτήτων νερού στον υδροφόρο ορίζοντα. Το πρόβλημα αυτό της υγρασίας είναι το μικρότερο, αλλά σε περιοχές όπως οι Κυκλάδες, με ελάχιστες βροχοπτώσεις και μεγάλες εξατμίσεις, καθίσταται μετρήσιμο. Πρέπει, ωστόσο, να επισημάνω ότι, εκτός από τη λειτουργία, και η ίδια η εγκατάσταση των ανεμογεννητριών προκαλεί μεγάλα προβλήματα. Δεν είναι μόνον η τεράστια έκταση που απαιτούν, για την έδραση των Α/Γ και την τοποθέτηση του αγωγού μεταφοράς του ρεύματος, περιορίζοντας την επιφάνεια από όπου επιτελείται η κατείσδυση. Είναι οι δρόμοι που πρέπει να ανοιχτούν ή να διαπλατυνθούν και να στεγανοποιηθούν, καθώς και η απόρριψη των προϊόντων εκσκαφής για την έδραση των Α/Γ και στις κοίτες των ρεμάτων ή στις αναβαθμίδες, που διατηρούν το νησί στη σημερινή μορφή του, πράγμα που έκανε τον Καστοριάδη να ονομάσει την Τήνο «χειροποίητο νησί», με συνέπεια την αστάθεια των πρανών, την ενεργοποίηση διαβρωτικών διαδικασιών στο έδαφος και την καταστροφή των αναβαθμίδων (πεζούλες). Μικρότερη ποσότητα νερού από μειωμένη κατείσδυση συνεπάγεται, εκτός άλλων, και τον κίνδυνο υφαλμυρώσεως (αύξησης της ποσότητας εισόδου θαλασσινού νερού στα γλυκά, υπόγεια, νερά) και τον κίνδυνο της ρυπάνσεως λόγω διαλύσεως των ρύπων σε μικρότερη υδατική μάζα, στις συγκεκριμένες υδρογεωλογικές συνθήκες και συνθήκες υδατικής διαχειρίσεως. Εν τέλει, με την κλιματική αλλαγή ήδη παρούσα, η κατάσταση στις Κυκλάδες –όπως και σε όλα τα νησιά του Αιγαίου– θα γίνει χειρότερη με την εγκατάσταση Α/Γ, καθώς πρόκειται για περιοχή με τις λιγότερες βροχοπτώσεις στον ελληνικό χώρο, με μεγάλες θερμοκρασίες, μεγάλη ηλιοφάνεια και, κατά περιόδους, ισχυρούς ανέμους που ευνοούν την εξάτμιση και τη διαπνοή (φυσιολογική διεργασία των φυτών που συνίσταται στην αποβολή νερού υπό μορφή υδρατμών).

Παρ’ όλα αυτά κ. Στουρνάρα, υπάρχει μια διάχυτη εντύπωση ότι οι ΑΠΕ, γενικά, μπορούν να συμβάλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος.
Πράγματι. Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) συνιστούν πηγές ενέργειας φιλικές προς το περιβάλλον και συνιστούν, με προϋποθέσεις, ειδικότερη έκφανση, αλλά και βασική συνιστώσα της αειφόρου (βιώσιμης, κατά την επικρατούσα άποψη) ανάπτυξης, συμβάλλοντας, παραλλήλως, στην απεξάρτηση της χώρας στον ενεργειακό τομέα και στην καλύτερη χωρική αξιοποίηση των φυσικών πόρων. Ωστόσο, οι ΑΠΕ δεν πρέπει να υπερεκτιμώνται, φτάνοντας και στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, που μπορεί να συντελεστεί είτε λόγω της μικρής σημερινής αποδοτικής ικανότητάς τους, είτε λόγω τοπικών συνθηκών –εξαιτίας περιβαλλοντικής διατάραξης όπως π.χ. στις Κυκλάδες-, είτε λόγω κινδύνων στο γενικότερο περιβάλλον. Οι ΑΠΕ είναι φιλικές προς το περιβάλλον, με την έννοια ότι η πρώτη ύλη (ήλιος, αέρας, νερό) και η λειτουργία της μονάδας είναι ακίνδυνα προς το περιβάλλον. Όμως, όπως εξηγήσαμε, η προσβολή του περιβάλλοντος δεν προέρχεται μόνο από το προϊόν ή τη λειτουργία της μονάδας, αλλά και από την ίδια την παρουσία των ΑΠΕ. Αυτό, εκ πρώτης όψεως, μπορεί να συνιστά μια αντίφαση. Αλλά η αντίφαση αυτή θα λυθεί με τρόπο επιστημονικό και μεγαλύτερη έρευνα. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους, ειδικώς σε περιοχές με κρίσιμα περιβαλλοντικά προβλήματα μελετώνται, αλλά το θέμα της αισθητικής του τοπίου παραμένει σταθερό και αδιαπραγμάτευτο.

Δηλαδή, όλοι αυτοί οι κίνδυνοι από την εγκατάσταση αιολικών πάρκων, δεν έχουν προβλεφθεί από τις περίφημες ΜΠΕ;
Γνωρίζω την υφιστάμενη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για το αιολικό πάρκο της Τήνου. Δυστυχώς, πρόκειται για μια διάτρητη μελέτη. Το κυρίαρχο στοιχείο της, στο πεδίο της Γεωλογίας και του Γεωπεριβάλλοντος, είναι ότι τα παρουσιαζόμενα μετεωρολογικά, βιοκλιματικά, γεωμορφολογικά, υδρολογικά, υδρογεωλογικά και γεωλογικά, στοιχεία, περιορίζονται σε μια απλή περιγραφή των υπαρχουσών συνθηκών, με ατελή, ανεπαρκή και αδόκιμο τρόπο και μεθοδολογίες. Δεν βασίζεται σε τοπικά και ειδικά στοιχεία της περιοχής της Τήνου, αλλά σε στοιχεία άλλων περιοχών. Επίσης, δεν γίνεται καμιά μνεία στις επιπτώσεις στο Γεωπεριβάλλον από την εγκατάσταση και λειτουργία των αιολικών πάρκων, ως θα αναμενόταν από μια ΜΠΕ. Παραδόξως, δεν υπάρχει καμιά αναφορά ούτε και για την τύχη των Α/Γ, οι οποίες έχουν διάρκεια ζωής 18-20 χρόνια. Η αίσθησή μου είναι ότι το ίδιο συμβαίνει και με πλήθος άλλων ΜΠΕ, εάν κρίνει κανείς και από τις αντιδράσεις των πολιτών σε άλλες περιοχές. Δυστυχώς, με τον πρόσφατο «περιβαλλοντικό» νόμο θα επιδεινωθούν αυτά τα φαινόμενα, καθώς προκύπτει η ιδιωτικοποίηση της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

Η πολιτεία ισχυρίζεται ότι με τα αιολικά πάρκα θα λυθεί το ενεργειακό πρόβλημα των νησιών. Μόλις προχθές ο κ. Χατζηδάκης υποστήριξε πως «ή θα αποδεχθούμε τις ανεμογεννήτριες ή θα πάμε σε κεριά, αφού δεν θα υπάρχουν λιγνιτικά εργοστάσια».
Θα έλεγα, χωρίς υπερβολή, πως πρόκειται για χοντρό ψέμα. Τα προτεινόμενα αιολικά πάρκα δεν πρόκειται να καλύψουν ενεργειακές ανάγκες των Κυκλάδων, όπως, εντέχνως, αφήνεται να εννοηθεί. Τα αιολικά πάρκα δεν αντικαθιστούν το συμβατικό δίκτυο, το οποίο θα λειτουργεί κανονικά. Το παραγόμενο ρεύμα στα νησιά, προβλέπεται να μεταφέρεται στην Παλλήνη με υποβρύχιο αγωγό και, αφού θα προσαρμόζεται στην κανονική τάση και συχνότητα, θα ενσωματώνεται στο εθνικό δίκτυο και θα οδεύει προς χρήση ή προς πώληση στο εξωτερικό, αν και όταν οι ενεργειακές και οικονομικές συνθήκες το επιτρέψουν, αφού το ρεύμα δεν μπορεί να αποθηκευτεί. Το ρεύμα που παράγουν οι Α/Γ δεν μπορεί να μπει στο δίκτυο και δεν διευκρινίζεται τι θα γίνεται όταν δεν θα φυσά ο άνεμος ή όταν ο άνεμος δεν είναι επαρκής για τέτοια έργα.
Ως προς τα λιγνιτικά εργοστάσια, καλύτερο θα ήταν να πάρουν το παράδειγμα της 5ης μονάδας της Πτολεμαΐδας, η οποία λειτουργεί με σύγχρονη τεχνολογία, δεν ρυπαίνει το περιβάλλον, παράγει σημαντικές ποσότητες ενέργειας και παρέχει εργασία και εισόδημα στους κατοίκους. Θα μπορούσαν και οι άλλες λιγνιτικές μονάδες να τροποποιηθούν, ενδεχομένως, αναλόγως. Θεωρώ ότι η απόφαση για την περίφημη απολιγνιτοποίηση είναι βιαστική, καθώς διεθνώς, αλλά και στη χώρα μας, αναμένεται μεγάλη αύξηση της ζήτησης για ενέργεια στο προσεχές μέλλον, όπως και σε όλον τον κόσμο. Άλλωστε, και η αναπλήρωση των λιγνιτικών ενεργειακών απωλειών θα καλυφθεί με εισαγόμενο ρεύμα ή εισαγόμενη πρώτη ύλη για την παραγωγή του.

Ωστόσο, η γενική κατεύθυνση είναι η υιοθέτηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Ευρώπη και την Ελλάδα.
Ναι, αλλά πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι μόλις μικρό ποσοστό της ενέργειας παράγεται από ΑΠΕ. Αυτό δεν θα αλλάξει, εάν δεν προχωρήσει σημαντικά η έρευνα και η τεχνολογία. Να σημειώσω εδώ ότι η υπάρχουσα πρωτοβουλία και τεχνολογία προέρχεται από τη Γερμανία και εν μέρει από τη Δανία. Η Γερμανία κατάφερε να οδηγήσει το θέμα στην ΕΕ και εκείνη να το υιοθετήσει και να επιβάλει, μάλιστα, και κατανομή εφαρμογής του στις χώρες της. Να σημειωθεί, επίσης, ότι μεγάλες χώρες, όπως η Γαλλία και η Ιταλία, κρατούν σοβαρές αποστάσεις από μια τέτοια προοπτική. Αυτό πρέπει να μας προβληματίσει και ήδη αμφισβητείται στην πράξη η αναγκαιότητα και η σκοπιμότητα των αιολικών πάρκων, τουλάχιστον με τον τρόπο που χρησιμοποιούνται σήμερα.

Διαπιστώνουμε ότι στα κυκλαδίτικα νησιά έχει αναπτυχθεί ένα δυναμικό κίνημα εναντίον των ανεμογεννητριών. Πού οφείλεται κατά τη γνώμη σας;
Χαιρετίζω το γεγονός και επισημαίνω ότι η συμμετοχή σε αυτό είναι πάνδημη, καθολική. Θεωρώ ότι αυτό οφείλεται, αφενός, στην ουσιαστική και έγκυρη ενημέρωση και, αφετέρου, στις υψηλού επιπέδου δημοκρατικές διαδικασίες που ακολουθήθηκαν. Εύχομαι ο αγώνας τους να ευοδωθεί. Επιτρέψτε μου να υπογραμμίσω ότι η συμμετοχή των πολιτών σε τέτοιες αποφάσεις δεν είναι μόνο δικαίωμα. Είναι και υποχρέωση, που προβλέπεται από: α) τη Σύμβαση Άαρχους, η οποία κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο με το Νόμο 3422/2005, β) το ΣΥΓΑΠΕΖ (Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών) – Προεδρικό Διάταγμα 148/2009 – εναρμόνιση με την Οδηγία 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ, για την περιβαλλοντική ευθύνη σχετικά με την πρόληψη και αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας και γ) τον Ν. 3199/2003, που αφορά στην προστασία και βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Ως καλοπροαίρετος πολίτης αναρωτιέμαι. Τα παραπάνω, ισχύουν ή έχουν ακυρωθεί; Αν ισχύουν, ενεργοποιήθηκαν στο συγκεκριμένο θέμα, τόσο από πλευράς γενικής θεώρησης, όσο και από πλευράς τοπικής εφαρμογής;