Η Θεοτόκος θρηνεί τον Υιό της, θρηνεί και τη Νήσο της

 Του Αλέκου Αλαβάνου

Πριν από δεκαπέντε σχεδόν χρόνια, μετά από μια κουραστική χρονιά, με τη σύζυγό μου μαζί, ταξιδέψαμε για ένα δεκαήμερο στη Σαρδηνία. Ένα μεσημέρι βρεθήκαμε σε ένα ημιορεινό χωριό πάνω από τη θάλασσα. Σε μια ταβέρνα φάγαμε μακαρονάδα, γαρνιρισμένη με τριμμένο τυρί που είχε μια μοναδική, εξαιρετική, λεπτή και μεταλλική γεύση. Ρωτήσαμε αν είναι parmigiano, pecorino ή το τοπικό fiore sardo. Ο ταβερνιάρης, με σπαστά αγγλικά, μας είπε «δεν είναι τίποτε από όλα αυτά. Είναι απλώς bottarga - όχι τυρί, αλλά τριμμένο αποξηραμένο αυγοτάραχο από γκρίζο κέφαλο».

Πιάσαμε λίγη συζήτηση. Απέναντί μας ένα όμορφο ορεινό τοπίο πάνω από τη θάλασσα. Μας λέει, «βλέπετε τις επαύλεις που είναι πάνω του κτισμένες, ανάμεσά τους και του Μπερλουσκόνι;». Απαντάμε «όχι». «Αυτό είναι το σημαντικό», μας λέει. «Εδώ τα κτίσματα δεν βεβηλώνουν τη φυσική ταυτότητα, ενσωματώνονται, παίρνουν το χρώμα και τα χαρακτηριστικά της φύσης».

Η Σαρδηνία, και πολλά άλλα μέρη της Ιταλίας, έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την οικοδομική, πολιτισμική, γευστική παράδοση και ταυτότητά τους, να την προσαρμόσουν και να την ενσωματώσουν αρμονικά στην εποχή μας, να συνδυάσουν το σύγχρονο και το μαγευτικό. Εικόνα ολοκληρωτικά αντίθετη και συγκρουσιακή με αυτή που αντίκρισα αυτό το καλοκαίρι στην Τήνο.

Τριώροφα σπίτια, δήθεν διώροφα, φυτρώνουν σαν τσουκνίδες μέσα στα παλιά γραφικά χωριά της Τήνου. Μοντέρνες επαύλεις χτίζονται στην ύπαιθρο, σαν τεράστια γαϊδουράγκαθα. Ξεχωριστοί οικισμοί –όπως τα Δύο Χωριά, ο Τριαντάρος, ο Μπερδεμιάρος, ο Αρνάδος, η Μονή του Κεχροβουνίου, που είναι ο πιο παραδοσιακός οικισμός, με τα κελιά το ένα δίπλα στο άλλο σαν ένα μικρό κάστρο απέναντι στους πειρατές– ενοποιούνται σαν μια μεγάλη αστική συνοικία. Αλλ’ αντ’ άλλων έντονοι χρωματισμοί από  Mercedes, Land Rover, BMW, παρκαρισμένα το ένα πάνω στο άλλο, ακριβώς μπροστά στο χωριό, λεκιάζουν άγρια το κυκλαδίτικο λευκό. Τεράστιοι βράχοι προβάλλουν (εκεί που πριν από μερικές δεκαετίες υπήρχαν αιμασιές, όπου στο χώμα πίσω τους φύτρωναν κληματαριές και κριθάρια) καθώς καταρρέουν οι ξερολιθιές  χιλιετιών, οι οποίες σήμερα είναι εντελώς απροστάτευτες. Θρήνος.

Δεν είμαι κατά της μαζικής εισβολής των τουριστών και της μετανάστευσης κατοίκων από τις μεγαλουπόλεις. Το αντίθετο. Η Τήνος ήταν και μπορεί να μείνει φιλόξενη. Και οι πόροι από τον τουρισμό μπορεί να είναι ευεργετικοί, τόσο για το νησί όσο και για τους κατοίκους του. Αλλά χρειάζεται πλαίσιο, έμπνευση, φαντασία, αγάπη και κανόνες, όσο κι αν τα αρνούνται οι εργολάβοι, οι τοπικές αρχές και η κυβερνητική πολιτική. Υπάρχουν πολίτες και ομάδες με οικολογική ευαισθησία, αλλά οι τοπικές και κρατικές αρχές τις αντιμετωπίζουν ως εχθρούς.

Αναφέρω χαρακτηριστικά τρία σημεία:

Πρώτο, οι Ξερολιθιές. Η πατρίδα του Γύζη, του Λύτρα, του Σώχου είναι ή ίδια ένα ασύλληπτο καλλιτέχνημα. Η ξερολιθιά, σαν φίδι που την περιτριγυρίζει, είναι έργο χιλιετιών και εκατομμυρίων καλλιτεχνών. Έργο γεωργών και κτηνοτρόφων, η μια γενιά διαδέχονταν την άλλη, και φροντίζανε εσαεί τους μικρούς αυτούς πολύτιμους πέτρινους τοίχους που στηρίζανε λωρίδες καλλιεργήσιμης γης, αλλά διαβρώνονταν από τις μπόρες, από την προ-ομηρική εποχή μέχρι τη δεκαετία του 1950, όταν οι αγρότες άρχιζαν να εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές δραστηριότητές τους. Είναι σχεδόν αδύνατο να διατηρηθούν όλες. Μπορεί όμως, με εμπνευσμένα προγράμματα, να διασωθεί ένα μεγάλο μέρος τους, αυτό γύρο από τα καθολικά και ορθόδοξα χωριά. Αλλιώς η Τήνος θα μεταμορφωθεί σε ένα γυμνό βράχο, όπως ακριβώς το πρώτο κομμάτι της το οποίο συναντά ο επιβάτης που έρχεται με το πλοίο από το Γαύριο της Άνδρου.

Δεύτερο, οι Οικοδομές. Ήπιες, μικρού παραδοσιακού ύψους και λευκές, όταν είναι μέσα στα όρια μιας κοινότητας. Πέτρινες και χαμηλού ύψους, όταν είναι εκτός των ορίων της κοινότητας, μέσα σε χωράφια τεσσάρων στρεμμάτων. Κι αν οι πέτρινες κατασκευές είναι ακριβές, με σοβάδες και χρώματα που τις κάνουν ένα με την ζωγραφική του τοπίου.

Τρίτο, τα Αυτοκίνητα. Με τη συγκροτημένη δημιουργία χώρων παρκαρίσματος σε εγκαταλειμμένα χωράφια έξω από την πρόσοψη του χωριού. Όπως γίνεται στο μεγαλύτερο χωριό της, τον Πύργο.

Υπάρχουν και άλλα σημαντικά προβλήματα: Η άνευ σχεδίων διασπορά των ανεμογεννητριών, η κατάληψη ολόκληρων παραλιών από επιχειρηματίες, η κατασπατάληση των υδάτινων πόρων. Το πολύ αξιόλογο δυναμικό αρχιτεκτόνων, τοπογράφων, γεωπόνων, κτηνιάτρων, καλλιτεχνών, που διαθέτει η χώρα μας, έχει τη δυνατότητα για πολύ πιο εμπνευσμένες προτάσεις, από τις απλές σκέψεις που έκανα εδώ.

«Ύπτιον ορώσα / η Πάναγνός σε, Λόγε / μητροπρεπώς εθρήνει. / Ω γλυκυ μου έαρ, / γλυκύτατον μου τέκνον, / πού έδυ σου το κάλλος;».

 Η Τήνος είναι νησί της Παναγίας, της Αγνότητας.

Αξίζει να ξαναβρεί την Αγνότητά της. Και μαζί, και τον πλούτο της.-